VVD-leider Halbe Zijlstra liet naar aanleiding van de aanhouding van rapper Typhoon weten klaar te zijn met het slachtoffergedrag van sommige ‘allochtonen’. Theoloog Janneke Stegeman vraagt zich af waarom witte mensen zo’n moeite hebben zichzelf als dader te zien. Niet als individu, maar als groep met een voorsprong.
We zijn fijne mensen, vinden we, zonder kwaad in de zin. Een schoolvoorbeeld van deze attitude is Elma Drayer, net als ik een goedwillende witte vrouw. Drayer beschuldigt hoogleraar Gloria Wekker van denkarmoede. Wekker wijst op de mythe van ‘witte onschuld’: onze koloniale geschiedenis van vierhonderd jaar zou geen sporen hebben achtergelaten. Nee, zegt Wekker, en ook de onderliggende racistische ideologie die joden, moslims en gekleurde mensen minder achtte is niet zomaar verdwenen. Drayer leidt af dat witte wezens per definitie niet kunnen deugen. Zo blijven slachtoffers eeuwig slachtoffers en daders eeuwig daders, schreef ze in afgelopen week in de Volkskrant.
Wat Wekker werkelijk aankaart, is systematisch racisme – geen versimpeld verhaal over slachtoffers en daders. Het is een analyse van een systeem waarbinnen wij, welke kleur we ook hebben, functioneren. We ondervinden er schade van, welke positie we ook innemen. In een bloeiende samenleving komt iedereen namelijk tot haar of zijn recht.
Monopolie op vrijheid en democratie
Een paar jaar geleden was ik met een Zuid-Afrikaanse vriend in Palestina. Hij herkende zichzelf in de Israëlische soldaten bij het checkpoint: hij was opgegroeid in een wit, christelijk gezin. Apartheid was simpelweg de natuurlijke, door God gewilde ordening der dingen. Hij zag dat die soldaten op een dag geconfronteerd zullen worden met het systeem van onrecht waar ze zelf ook schade van lijden. De vriend voegde toe dat de dag zou komen dat witte Westerlingen zich rekenschap moeten geven over hun rol in de geschiedenis. We zitten nu midden in dat leerproces, en het blijkt moeizaam.
Ook collectief hebben het goed voor met de rest van de wereld, die helaas deels nog te koppig is onze giften van vrijheid en democratie te omarmen. Het westen heeft het monopolie op die verworvenheden. Die gedachte is bijna net zo sterk aanwezig als toen we de zeeën overvoeren om onder de vlag van beschaving anderen te onderwerpen.
Calvinisme
Drayer schrijft dat ze nog liever onder het oordeel van de klassieke erfzondeleer valt: daar is ten minste iedereen schuldig, niet alleen witte mensen. Mocht Drayer een flirt met het calvinisme willen doorzetten, dan interesseert het haar vast dat de geschiedenis van het racisme verweven is met het calvinisme. Dat legde tenslotte de religieuze bodem onder Apartheid. Ja, iedereen is zondig geboren, maar de zonen van Cham, zwarten, staan een treetje lager. Nu kun je met het begrippenapparaat van hetzelfde calvinisme ook tot een veroordeling van racisme komen. Van Apartheid hebben de Calvinisten zich, soms ten langen leste, afgekeerd. Ik wens ook Elma Drayer een bekering toe.
