De kruitdamp is amper neergedaald, de kapotgeschoten lijven bloeden nog hun leven uit over de dansvloer van Pulse. De sirenes gillen nog na. Maar nog voordat iemand de adem vindt om te huilen, staan de ramptoeristen al in de rij. Met maar één vraag: hoe kon dit gebeuren? Alsof we van tevoren met elkaar al besloten hadden dat deze ramp gemanaged moet worden: de schuldige moet aangewezen, we moeten er eerst achter komen hoe deze ramp voorkomen had kunnen worden.
Waarom willen wij direct antwoorden rond schuld? De vingers schieten de lucht in met pasklare antwoorden. Obama krijgt als leider van de vrije wereld natuurlijk het eerst het woord en zegt: ‘Kies mij, het is de schuld van de wapens.’ Trump lacht genoegzaam en zegt: ‘Kies mij, het is de schuld van Obama’s immigratiebeleid’. En IS roept vanuit een donkere hoek: ‘Kies ons, want dit is Allah’s straf en jullie eigen schuld.’
Kapitein Terugblik
En we halen opgelucht adem. Gelukkig, er zijn nog wat sterke kerels die ons van antwoorden voorzien. Want zolang er schuld is, kunnen we gaan managen, een zondebok aanwijzen, beleid gaan maken en het in de toekomst voorkomen. Dan is het geen ramp meer, maar een tijdelijke bug in het programma. Wat voorspelbaar is beangstigt ons niet meer. De scherpe satirische animatieserie Southpark wijdde er eens een aflevering aan. Hoofdpersoon: Captain Hindsight – Kapitein Terugblik. In plaats van rampen te voorkomen, komt deze superheld direct na de ramp vertellen wat er anders had gemoeten en wiens schuld het is. Iedereen juicht en applaudisseert, maar als kijker zie je ineens haarscherp dat je geen klap aan zo’n superheld hebt. De enige superhelden na een ramp zijn degene die troostend en helend aanwezig zijn bij slachtoffers en nabestaanden.
Begrijp me niet verkeerd: de schuldvraag moet gesteld worden. Kwaad moet worden bestraft en schuld toegekend – als theoloog zal ik de eerste zijn die daarop wijst. Maar de vraag naar schuld wordt constant misbruikt om politieke en religieuze ideologieën uit te dragen. ‘Volg mij, dan zal dit niet meer gebeuren’. En wij vereren deze voorbeeldige ramptoeristen als superhelden. Want zolang zij er zijn kunnen we gewoon boos zijn. En dat is veel prettiger dan gevoelens van onrecht, onbegrip en onmacht toe te laten. We vliegen elkaar liever in de haren dan in de armen.
Leren treuren
Trouw kopte maandag: ‘Homo’s voelen zich beroofd van gevoel van veiligheid’. Dit was de enige kop die recht deed aan de onmacht in Orlando. Kapitein Terugblik overschreeuwde de rest. Het lijkt alsof we unaniem besloten hebben pas te willen treuren nadat ons verteld is waar we boos op moeten zijn. In een wereld waarin het antwoord op de schuldvraag steeds diffuser wordt is dit een gevaarlijke instelling. Mensen als Omar Mateen kunnen overal toeslaan. Onze vanzelfsprekende veiligheid is allang geroofd – onze illusies nog niet. Rampen zijn niet altijd te voorkomen – onze wereld is niet beheersbaar.
Als wij niet leren treuren met openstaande vragen, blijft in de toekomst slechts de ongerichte woede over.
